4. ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา

[399] จตุตฺเถ ตสฺเสวาติ โย อาปนฺโน, ตสฺเสวฯ อาโรเจตีติ ปฏิจฺฉาทนตฺถเมว มา กสฺสจิ อาโรเจสีติ วทติฯ วตฺถุปุคฺคโลติ อาปนฺนปุคฺคโลฯ เยนสฺส อาโรจิตนฺติ เยน ทุติเยน อสฺส ตติยสฺส อาโรจิตํฯ โกฏิ ฉินฺนา โหตีติ ยสฺมา ปฏิจฺฉาทนปจฺจยา อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวาว ทุติเยน ตติยสฺส อาโรจิตํ, ตสฺมา ตปฺปจฺจยา ปุน เตน อาปชฺชิตพฺพาปตฺติยา อภาวโต อาปตฺติยา โกฏิ ฉินฺนา นาม โหติฯ

[400] ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ จ กายสํสคฺโค จาติ อยํ ทุฏฺฐุลฺลอชฺฌาจาโร นามา’’ติ อิทํ ทุฏฺฐุลฺลาโรจนสิกฺขาปทฏฺฐกถาย น สเมติฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ (ปาจิ. อฏฺฐ. 82) ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลํ วา อทุฏฺฐุลฺลํ วา อชฺฌาจารนฺติ เอตฺถ อาทิโต ปญฺจ สิกฺขาปทานิ ทุฏฺฐุลฺโล นาม อชฺฌาจาโร, เสสานิ อทุฏฺฐุลฺโล, สุกฺกวิสฺสฏฺฐิกายสํสคฺคทุฏฺฐุลฺลอตฺตกามา ปนสฺส อชฺฌาจาโร นามา’’ติฯ ‘‘อาโรจเน อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลํ อญฺญถา อธิปฺเปตํ, ปฏิจฺฉาทเน อญฺญถา’’ติ เอตฺถาปิ วิเสสการณํ น ทิสฺสติ, ตสฺมา อฏฺฐกถาย ปุพฺเพนาปรํ น สเมติฯ อวิโรธํ อิจฺฉนฺเตน ปน วีมํสิตพฺพเมตฺถ การณํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติชานนํ, ปฏิจฺฉาเทตุกามตาย นาโรเจสฺสามีติ ธุรนิกฺเขโปติ อิมานิ ปเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ

ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

[402] ปญฺจเม รูปสุตฺตนฺติ เหรญฺญิกานํ สุตฺตํฯ ทุรุตฺตานนฺติ อกฺโกสวเสน ทุรุตฺตานํ, ทุรุตฺตตฺตาเยว ทุราคตานํฯ วจนปถานนฺติ เอตฺถ วจนเมว ตทตฺถํ ญาตุกามานํ ญาเปตุกามานญฺจ ปโถติ วจนปโถฯ ทุกฺขมานนฺติ ทุกฺเขน ขมิตพฺพานํฯ

[404] คพฺเภ สยิตกาเลน สทฺธิํ วีสติมํ วสฺสํ อสฺสาติ คพฺภวีโสฯ หายนวฑฺฒนนฺติ คพฺภมาเสสุ อธิเกสุ อุตฺตริหายนํ, อูเนสุ วฑฺฒนนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอกูนวีสติวสฺสนฺติ ทฺวาทสมาเส มาตุกุจฺฉิสฺมิํ วสิตฺวา มหาปวารณาย ชาตกาลโต ปฏฺฐาย เอกูนวีสติวสฺสํฯ ปาฏิปททิวเสติ ปจฺฉิมิกาย วสฺสูปคมนทิวเสฯ ‘‘ติํสรตฺติทิโว มาโส’’ติ (อ. นิ. 3.71; 8.43; วิภ. 1023) วจนโต ‘‘จตฺตาโร มาสา ปริหายนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ วสฺสํ อุกฺกฑฺฒนฺตีติ วสฺสํ อุทฺธํ กฑฺฒนฺติ, ตติเย สํวจฺฉเร เอกมาสํ อธิกมาสวเสน ปริจฺจชนฺตา วสฺสํ อุทฺธํ กฑฺฒนฺตีติ อตฺโถ, ตสฺมา ตติโย สํวจฺฉโร เตรสมาสิโก โหติ, สํวจฺฉรสฺส ปน ทฺวาทสมาสิกตฺตา อฏฺฐารสสุ วสฺเสสุ อธิกมาเส วิสุํ คเหตฺวา ‘‘ฉ มาสา วฑฺฒนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ตโตติ ฉมาสโตฯ นิกฺกงฺขา หุตฺวาติ อธิกมาเสหิ สทฺธิํ ปริปุณฺณวีสติวสฺสตฺตา นิพฺเพมติกา หุตฺวาฯ ยํ ปน วุตฺตํ ตีสุ คณฺฐิปเทสุ ‘‘อฏฺฐารสนฺนํเยว วสฺสานํ อธิกมาเส คเหตฺวา คณิตตฺตา เสสวสฺสทฺวยสฺสปิ อธิกานิ ทิวสานิ โหนฺเตว, ตานิ อธิกทิวสานิ สนฺธาย ‘นิกฺกงฺขา หุตฺวา’ติ วุตฺต’’นฺติ, ตํ น คเหตพฺพํฯ น หิ ทฺวีสุ วสฺเสสุ อธิกทิวสานิ นาม วิสุํ อุปลพฺภนฺติ ตติเย วสฺเส วสฺสุกฺกฑฺฒนวเสน อธิกมาเส ปริจฺจตฺเตเยว อติเรกมาสสมฺภวโตฯ ตสฺมา ทฺวีสุ วสฺเสสุ อติเรกทิวสานิ นาม วิสุํ น สมฺภวนฺติฯ

นนุ จ ‘‘เต ทฺเว มาเส คเหตฺวา วีสติวสฺสานิ ปริปุณฺณานิ โหนฺตี’’ติ กสฺมา วุตฺตํ, เอกูนวีสติวสฺสมฺหิ ปุน อปรสฺมิํ วสฺเส ปกฺขิตฺเต วีสติวสฺสานิ ปริปุณฺณานิ โหนฺตีติ อาห ‘‘เอตฺถ ปน…เป.… วุตฺต’’นฺติฯ อเนกตฺถตฺตา นิปาตานํ ปน-สทฺโท หิ-สทฺทตฺเถ, เอตฺถ หีติ วุตฺตํ โหติฯ อิทญฺหิ วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส สมตฺถนวเสน วุตฺตํฯ อิมินา จ อิมํ ทีเปติ ‘‘ยํ วุตฺตํ ‘เอกูนวีสติวสฺสํ สามเณรํ นิกฺขมนียปุณฺณมาสิํ อติกฺกมฺม ปาฏิปททิวเส อุปสมฺปาเทนฺตี’ติ, ตตฺถ คพฺภมาเสปิ อคฺคเหตฺวา ทฺวีหิ มาเสหิ อปริปุณฺณวีสติวสฺสํ สนฺธาย ‘เอกูนวีสติวสฺส’นฺติ วุตฺตํ, ตสฺมา อธิกมาเสสุ ทฺวีสุ คหิเตสุ วีสติวสฺสานิ ปริปุณฺณานิ นาม โหนฺตี’’ติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา คพฺภมาสาปิ คณนูปคา โหนฺติ, ตสฺมาฯ เอกวีสติวสฺโส โหตีติ ชาตทิวสโต ปฏฺฐาย วีสติวสฺโส สมาโน คพฺภมาเสหิ สทฺธิํ เอกวีสติวสฺโส โหติฯ

[406] อญฺญํ อุปสมฺปาเทตีติ อุปชฺฌาโย กมฺมวาจาจริโย วา หุตฺวา อุปสมฺปาเทติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อูนวีสติวสฺสตา, อูนกสญฺญิตา, อุปสมฺปาทนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา

[407] ฉฏฺฐสิกฺขาปทํ อุตฺตานตฺถเมวฯ เถยฺยสตฺถกภาโว, ชานนํ, สํวิธานํ, อวิสงฺเกเตน คมนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[412] สตฺตเม นตฺถิ กิญฺจิ วตฺตพฺพํฯ